Himpunan Keputusan Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan,
Berhubung Dengan Isu-isu Muamalat
FATWA KEDUA PULUH DUA
SAHAM WAKAF DAN WAKAF GANTIAN
KEPUTUSAN
Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam
Malaysia Kali Ke-4 pada 13 hingga 14 April 1982 di Kuala Lumpur telah
membincangkan hukum berkaitan Saham Wakaf Dan Wakaf Gantian (Wakaf
Ibdal). Muzakarah memutuskan bahawa:
1. Mengadakan saham wakaf yang musytarik dengan syarikat-syarikat
perniagaan melalui belian saham, kemudian diwakafkan dengan
tujuan memajukan harta wakaf, adalah diharuskan mengikut syaratsyarat wakaf.
2. Wakaf Gantian (wakaf ibdal) yang bermaksud menukar harta wakaf
dengan harta yang lain melalui jualan atau belian atau sebagainya
dengan tujuan mengekalkan harta wakaf, adalah diharuskan mengikut
pendapat Imam Abu Hanifah.
LATAR BELAKANG
Sebagaimana yang telah termaktub dalam Persidangan Ketua-Ketua Jabatan
atau Majlis Agama Islam Negeri di Malaysia Kali Ke-18 pada 21 April 1981 di
Kota Kinabalu, Sabah, Yang Dipertua Jabatan Agama Islam Johor telah diminta
supaya menyediakan kertas kerja berkaitan dengan Saham Wakaf dan Wakaf
Gantian (wakaf ibdal) untuk dibahaskan dalam perjumpaan Majlis Mufti
seluruh Malaysia.
Saham Wakaf merangkumi dua pengertian iaitu,
a) mewujudkan suatu
wakaf musytarik melalui saham-saham dengan syarat-syarat wakaf.
b) ia
merujuk kepada usaha mewakafkan saham-saham syarikat perniagaan melalui
belian dan kemudian diwakafkan atau pewakafan saham-saham yang telah
sedia ada.
Manakala Wakaf Gantian boleh dirujuk kepada gabungan tiga istilah yang
saling berkaitan iaitu istibdal ( ), abdal ( ) dan badal ( ) atau
tabadul ( ). Istibdal ertinya menjual harta wakaf dengan wang. Abdal pula
merujuk kepada belian harta wakaf dengan mata wang, dan badal atau tabadul
bermaksud menukar harta wakaf dengan harta lain. Ketiga-tiga istilah ini
disatukan dan disebut sebagai istibdal iaitu menukar atau menggantikan harta
wakaf dengan harta yang lain melalui jualan atau belian atau sebagainya dengan
tujuan mengekalkan harta wakaf.
HUJAH DAN DALIL
Ulama berselisih pendapat dalam membolehkan istibdal terhadap harta wakaf.
Imam Malik menegah amalan istibdal kecuali kerana darurat dan hajat seperti
membesarkan masjid atau tanah perkuburan. Adapun berkaitan wakaf yang
boleh alih, imam Malik mengharuskan Istibdal kerana perbuatan itu akan dapat
mengekalkan wakaf. Imam Syafie pula tidak mengharuskan sama sekali istibdal sekalipun masjid yang diwakafkan telah roboh dan tidak boleh digunakan.98
Segala alat-alatan hanya dibenarkan sebagai hibah kepada masjid yang lain
sahaja. Manakala Imam Abu Hanifah, amalan istibdal diberi keluasan jika istibdal itu lebih memberi faedah yang mendatangkan hasil yang lumayan. Imam
Abu Hanifah berpendapat sesuatu harta wakaf itu boleh dijual apabila keadaan
memerlukan.99
Selaras dengan perubahan zaman di mana pembangunan sedang berjalan
dengan pesat, maka sudah sampai masa segala amalan wakaf dan urusan-urusan
tentangnya diubahsuai dengan tidak terikat kepada Mazhab Syafie sahaja.
Kaedah-kaedah pengurusan wakaf perlulah didasarkan kepada Mazhab Hanafi
atau mana-mana mazhab yang lebih sesuai dengan keadaan dan masa.
Namun demikian, amalan tersebut hendaklah dibuat dengan berhati-hati
supaya tidak dipergunakan sewenang-wenangnya. Bagi mengimarahkan
mana-mana tanah wakaf yang terbiar, maka diutamakan ia diurus melalui
Saham Wakaf. Sekiranya tidak dapat diimarahkan dengan saham wakaf kerana
sebab-sebab tertentu, maka amalan melalui istibdal bolehlah dilaksanakan
dengan syarat-syarat tertentu dan pentadbiran yang sempurna.
98 Al-Zarkashi, ‘ilam al-sajid bi ahkam al-masajid. hlm.345.
99 Al-Zuhaily, Wahbah, al-Wasaya wa al-waqf fi al-fiqh al-Islami, hlm.133&135.
85